Birleşmiş Milletler Sisteminde Özürlülük

[kayseriengelliler]

Birleşmiş Milletler Sisteminde Özürlülük

Herkes için eşitlik ilkesi ile hareket eden Birleşmiş Milletler (UN) belgelerinde özürlülük ilk kez 1948 yılında yayınlanan İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi ‘nde dile getirilse de BM sistemi içerisinde özürlülükle ilgili çalışmaların başlama tarihi 1945 yılına dayanmaktadır. Özellikle görme ve işitme engelliler gibi bedensel engeller taşıyan bireylerin haklarının arttırılmasına odaklanılmış, bunun dışında da özürlülüğü önleme ve rehabilitasyon çalışmalarına önem verilmiştir.

1950 yılında Cenova Konferansında özürlülerin sosyal rehabilitasyonu dile getirilmiş ve bir komisyon kurularak eğitim, tedavi, mesleki rehabilitasyon ve istihdam konularında uluslararası standartlar belirlenmesi ön görülmüştür.

1952 yılında Birleşmiş Milletler tarafından UNDP, ILO, WHO, UNESCO, UNICEF gibi uluslararası organizasyonların katılımının sağlandığı bir toplantı gerçekleştirilerek yeni bir bakış açısıyla eğitim ve rehabilitasyon programları geliştirilirken, özürlülerle ilgili konuların da bu kuruluşların programlarına dahil edilmesi istenmiştir. Daha sonraki yıllarda bu organizasyonların ülkelere özürlülerle ilgili konularda proje ve teknik destek sağlamaları kararı alınmıştır.

1969 yılında Birleşmiş Milletler Genel Konseyi Sosyal Kalkınma ve Kalkınma Sürecine Dair Bildirgesi’ni yürürlüğe koymuştur. Bu beyannamenin 19. maddesi zihinsel ve bedensel özürlülerin topluma tam katılımının arttırılması da dahil olmak üzere sağlık, sosyal güvenlik ve sosyal refah önlemleri alınmasını ön görmektedir.

20 Aralık 1971 ‘de özürlülerin haklarının uluslararası ve ulusal eylem planlarında hükümetler tarafından çerçeve olarak kullanılması amacıyla Zihinsel Özürlülerin Haklarına Dair Bildirge’yi yayınlanmıştır.

1975 yılının Aralık ayında BM Genel Konseyi tarafından Özürlü Hakları Bildirgesi ‘ni yayınlanmıştır. Burada tüm özürlülerin haklarının din, dil, ırk, cinsiyet, ideolojik ayrım yapılmaksızın garanti altına alındığı söylenmektedir.

1981 yılı Birleşmiş Milletlerce Uluslararası Özürlüler Yılı olarak ilan edilmiştir. Aynı yıl Viyana’da “Özürlülerin Eğitimi, Özürlülüğü Önleme ve Sosyal Hayata Tam Katılım Konusunda Dünya Konferansı” gerçekleştirilmiştir.

1982 yılında Özürlüler İçin Dünya Eylem Programı hazırlanmıştır. Bu programda özürlülükle ilgili oluşturulacak politikalar üç başlık altında toplanmıştır. Bunlar Önleme; Rehabilitasyon ve Fırsat Eşitliğidir. 3 Aralıkta düzenlenen Genel Konseyde ise her yıl 3 Aralık gününün Özürlüler Günü olarak kutlanmasına yönelik tavsiye kararı sunulmuştur.

Aynı toplantıda Özürlüler için Dünya Eylem Planının tavsiye ettiği faaliyetlerin hükümetlerce uygulanmasını ve tüm dünyada özürlülerle ilgili global bir kalkınma sağlamak amacıyla 1983-1992 Birleşmiş Milletler Özürlüler Onyılı ilan edilmiştir.

1989′da Özürlüler Alanında İnsan Kaynakları Geliştirme Eylem Planı İçin Tallinn Çerçevesikabul edilmiştir. Bu çerçevede özürlülerin iş gücü piyasasında yer almaları ve mesleki istihdamları için eğitilmeleri gerektiği belirtilmektedir.

1991′de Akıl Hastalarının Korunmasına ve Akıl Sağlığının Geliştirilmesine Dair Prensipler yürürlüğe konmuştur. Bu bireylerin temel hakları ve özgürlüklerinden bahsetmektedir.

1992′de Birleşmiş Milletler Özürlüler Onyılı’nın kapanış toplantısında her yıl 3 Aralık gününün Özürlüler Günü olarak kutlanması kararlaştırılmıştır. Bu toplantıda ayrıca özürlülerin büyük bir kısmının gelişmekte olan ülkelerde yaşadığına binaen 1993-2002 yılının Asya-Pasifik Özürlüler Onyılıolarak ilan edilmiştir. Özürlüler İdaresi Başkanlığının 1998 yılında dahil olduğu Özürlüler Onyıl sürecinin kapanış toplantısı 2002 yılında gerçekleştirilmiş ve Asya-Pasifik Özürlüler Onyılı’nın 2002-2012 süreci için bir onyıl daha uzatılması kararı alınmıştır.

1993′de Özürlüler İçin Fırsat Eşitliği Konusunda Standart Kurallar kabul edilmiştir. Bu kurallar Özürlüler için Dünya Eylem Planını özetlemekte ve ülkelere eşit fırsatlar sunma konusunda nasıl önlemler alacağını bildirmektedir.

1995 yılında Kopenhag’da gerçekleşen Dünya Sosyal Kalkınma Zirvesinde Kopenhag Sosyal Kalkınma Bildirgesi ve Sosyal Kalkınma Eylem Planı hazırlanmıştır. Kopenhag Bildirgesi ve Eylem Programı Karar 6’da devletlerin özürlülere eşit eğitim fırsatı verilmesi konusunda garanti vermesini istemektedir.

Dünya nüfusu göz önünde bulundurulduğunda yaklaşık 500 milyon kişinin özürlü olduğu ve bunun üçte ikisinin gelişmekte olan ülkelerde yaşadığı düşünülmektedir. Bu sayı dünyada yaşayan insan sayısı arttıkça artmaya devam edecektir. Dünya genelinde yaşayan bunca özürlü birey özür nedenleri ne olursa olsun ya da dünyanın neresinde bulunuyorsa bulunsunlar yaşadıkları toplum içerisinde çeşitli sosyal ve fiziksel engellerden dolayı sınırlılıklarla karşılaşmaktadır.

Birleşmiş Milletler kurulduğu ilk zamanlardan beri özürlü bireylerin sosyal durumlarını iyileştirmek ve yaşam kalitelerini yükseltmek için çaba göstermektedir. Birleşmiş Milletlerin özürlülerin onurlarına ve haklarına yönelik çabalarının dayanağı Birleşmiş Milletlerin kuruluş ilkeleridir. Bu ilkeler herkesin bildiği gibi insan haklarına saygı, temel özgürlükler ve tüm insanların eşitliği ilkeleridir.

Birleşmiş Milletlerin bağlı organlarında da özürlülere yönelik çalışmalar bulunmaktadır. Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Organizasyonu (UNESCO) özel eğitimle ilgili olarak yapılan ya da yapılacak faaliyetleri yürütmekle, Dünya Sağlık Örgütü ( WHO) sağlık ve özürlülüğün önlenmesi konusu ile ilgili olarak teknik desteği vermekle, Birleşmiş Milletler Çocuk Fonu ( UNICEF) çocuklara yönelik hazırlanan programları destek sağlamakla sorumludur. Ayrıca, Uluslararası Çalışma Örgütü ( ILO) iş piyasasına özürlülerin erişimini, uluslararası çalışma standartları aracılığıyla ekonomik bütünleşmenin sağlanması ve teknik işbirliği sağlamaktadır.

Birleşmiş Milletler Özürlüler Programı Birleşmiş Milletler sistemi içerisinde özürlülere yönelik hazırlanan temel programdır ve bu program Birleşmiş Milletler Genel Sekreterliği Ekonomik ve Sosyal İşler Bölümünün, Sosyal Politika ve Kalkınma Birimi tarafından yürütülmektedir.

Programın genel çerçevesi ve hedefleri Özürlüler için Dünya Eylem Programı ve Özürlüler İçin Fırsat Eşitliği Konusunda Standart Kurallar belgelerine dayanmaktadır. Bu programın temel amaçları şöyledir:

* Özürlü bireylerin sosyal hayata ve kalkınma sürecine tam ve etkin katılması konusunda destek sağlanması;
* Özürlülere sağlanan haklarının ve onurlarının korunmasına yönelik çabaların arttırılması;
* Eğitim, istihdam, bilgi edinme, ürün ve hizmetlere erişimlerinin arttırılması;

Birleşmiş Milletler Özürlüler Programı ayrıca özürlülerin onurlarının ve haklarının korunması ve arttırılması konusunda kapsamlı ve uluslararası çalışma yürüten Genel Sekreterlik, Ad Hoc Komitesi’ne sekreterya hizmeti vermektedir. Ayrıca, bu program dahilinde ülkelerin özürlülükle ilgili politikalarını belirlerken başvuru kaynağı olarak kullanabilecekleri özürlülükle ilgili uluslararası ve bölgesel yasal düzenleme, belgeler ve standartların yer aldığı Bölgesel ve Uluslararası Yasal Düzenlemeler Derlemesi hazırlanmıştır.

Birleşmiş Milletler Asya–Pasifik Özürlüler Onyılı Süreci;

Özürlüler için Dünya Eylem Planının tavsiye ettiği faaliyetlerin hükümetlerce uygulanmasını sağlamak ve tüm dünyada özürlülerle ilgili global bir kalkınma sağlamak amacıyla 1983-1992 Birleşmiş Milletler Özürlüler Onyılı ilan edilmiştir.

1983-1992 yılları arasındaki süreçte gerçekleşen Birleşmiş Milletler Özürlüler Onyılı çalışmalarının sona erdirilmesinin ardından, dünya genelinde yaşayan özürlülerin üçte ikisinin yaşadığı Asya ve Pasifik bölgesinde bölgesel hareketleri planlamak amacıyla Özürlüler Onyılı süreci başlatılmıştır. 1992 Nisan ayında gerçekleştirilen kırk sekizinci ESCAP oturumuna katılan otuz üç ülkenin fikir birliği ile alınan 48/3 sayılı karar uyarınca, 1993-2002 arasındaki süreç Asya-Pasifik Özürlüler Onyılı 1993-2002 olarak ilan edilmiş ve bu sürecin teması “Özürlülerin Tam Katılımı ve Eşitliği” olarak belirlenmiştir. Bu faaliyetler dahilinde Asya-Pasifik Bölgesindeki Özürlülerin Tam Katılımı ve Eşitliği Hakkında Bildiri , 1993 Aralık ayında Pekin’de düzenlenen bir toplantı ile ilan edilmiştir. Ülkemiz yakın tarihte bu bildiriyi imzalayan ülkeler arasına girmiştir.

Asya-Pasifik Özürlüler Onyılı, ulusal seviyede ilerlemeyi destekleyen, bunu yaparken diğer ülkelerle işbirliği içinde çalışma olanağı sunan ve Birleşmiş Milletler Özürlüler Onyılının 1983-1992, bölgesel devamı niteliğini taşıyan bir çalışmadır. Bu çalışma özürlülere yönelik sürdürülen faaliyetlerin bir program dahilinde yürütülmesi için Asya-Pasifik bölgesindeki 56 ülkeyi bir araya getirmektedir. Özellikle özürlülerin yaşamlarını etkileyecek ana sorunların çözümünde, bölgenin gelişmekte olan ve gelişmiş ülkeleri arasında işbirliğinin güçlendirilmesi için çaba sarf etmektedir.

Asya-Pasifik Özürlüler Onyılının asli amacı özürlülerin toplumsal hayata tam katılımı ve kendilerini geliştirmeleri sürecinde her alanda eşit fırsatlardan yararlanmalarını sağlayacak olanakların arttırılmasıdır. Bu ana hedefe ulaşmak amacıyla bir Asya-Pasifik Özürlüler Onyılı Eylem Gündemi oluşturulmuştur. Eylem Gündemi, 1993-2002 Asya-Pasifik Özürlüler Onyılı hedeflerinin kapsamında özürlülerin sosyal hayata tam katılımını ve her alanda eşit fırsatlardan faydalanmalarını sağlamak için ülkelere bir çalışma çerçevesi sunmaktadır. Bu başvuru kaynağında nihai amaca ulaşılması için gerçekleştirilmesi gerekenler ve gösterilecek çabalar belli başlı politika alanları altında toplanmıştır. Bu çalışma çerçevesini oluşturan kategorilerin her biri, Asya-Pasifik bölgesindeki özürlülerin tam katılımının ve her alanda eşitliğin sağlanması konusunda politikalar geliştirilmesiyle doğrudan ilgili alanların bir listesini içermektedir.

Onyıl faaliyetleri sürecinde gerçekleştirilen geleneksel ara toplantılarda ve bölgedeki 15 ülkenin temsilcilerinin oluşturduğu Konusal Çalışma Grubu (TWG) toplantılarında, bölgedeki ülkelerin tümünde bu amaçlara tam olarak ulaşılamadığı ve özürlülerin toplumsal yaşama tam katılımını sağlamak ve her alanda eşit haklardan faydalanmalarını sağlamak için çok daha fazla şey yapılması gerektiği belirtilmiştir. İzleyen bir çok toplantıda yasal düzenlemelerin tümünün hayata geçirildiği, herkes için bütünleştirici eğitim uygulandığı, mesleki eğitim ve iş edindirme çalışmalarının arttırıldığı, erken tanı ve erken müdahale programlarının yaygın olarak kullanıldığı, yoksulluğa ve yoksul özürlülere yönelik çalışmaların başlatıldığı ve engelsiz, hakka dayalı bir toplum yaratılması için yeni öncelikler belirlenmesi gerektiği dile getirilmiştir.

Mayıs 2002’de gerçekleştirilen ESCAP toplantısında “21. Yüzyılda Asya- Pasifik Bölgesinde Özürlüler İçin Engelsiz, Hakka Dayalı ve Bütünleştirici Bir Toplum Geliştirilmesi” teması dahilinde yeni bir onyıl için uzatma önerisinde bulunulmuştur. Bu teklifte ayrıca 2003-2012 yılları arasında gerçekleştirilecek çabalar için bir çalışma çerçeve önerisi de sunulmuştur. Sunulan Biwako Binyıl Eylem Çerçevesi Taslağı ‘nda yeni ana politika alanları çerçevesinde başlıklar oluşturulmuştur. Eylem Çerçevesi anılan kapanış toplantısında tüm katılımcı ülkelerin görüş ve önerileri dahilinde tartışılarak son halini almıştır.

Özürlüler için engelsiz, hakka dayalı ve bütünleştirici bir toplum yaratma konusunda çalışmalar başlatılmak üzere 21 hedef ve bunların gerçekleştirilmesinde izlenebilecek 17 strateji önerilmektedir. Bu Eylem Çerçevesi, bölgedeki üye ülkelerde yaşayan özürlüler için tasarlanan bu hedeflerin gerçekleştirilmesine yönelik olarak ülkelere rehberlik etmekte ve faaliyetlerin yönlendirilmesi için başvuru kaynağı olmaktadır.

Asya-Pasifik Özürlüler Onyılı, 1992-2002 Kapanış Toplantısı;

Asya-Pasifik Özürlüler Onyılı, 1993-2002, süresince yapılan çalışmaların değerlendirildiği Asya-Pasifik Özürlüler Onyılı Kapanış Toplantısına Türkiye Hükümetini temsilen Başkanlığımız ve Türkiye Sakatlar Konfederasyonu temsilcilerinin oluşturduğu bir delegasyonla katılım sağlanmıştır.

Toplantı, Birleşmiş Milletler Özürlüler için Dünya Eylem Programı dahilinde, Asya ve Pasifik Bölgesinde özürlülükle ilgili faaliyetlerin bölgesel olarak düzenlenmesi amacıyla Birleşmiş Milletler, Asya ve Pasifik Ekonomik ve Sosyal Kalkınma Komisyonu (UN-ESCAP) tarafından ilan edilen “Asya-Pasifik Özürlüler Onyılı, 1993- 2002” sürecini sonlandırmak yapmak üzere gerçekleştirilmiştir.

Birleşmiş Milletler Asya-Pasifik Ekonomik ve Sosyal Komisyonu’nun 58/4 nolu kararı ile “21. Yüzyılda Asya-Pasifik Bölgesinde Özürlüler İçin Engelsiz, Hakka Dayalı ve Bütünleştirici Bir Toplum Geliştirilmesi” teması çerçevesinde Japonya’nın Otsu kentinde gerçekleştirilen toplantı 1993-2002 Asya-Pasifik Özürlüler Onyılı Eylem Gündemi’nin uygulanmasında elde edilen başarıları, plan çerçevesinde geliştirilen en başarılı politika ve programları gözden geçirmek ve bir sonraki onyıl içinde Asya- Pasifik Bölgesinde özürlüler için engelsiz, hakka dayalı ve bütünleştirici bir toplum geliştirilmesi için yapılması gereken yeniliklerin tartışılması ve fikir birliğine varılması amacıyla yapılmıştır .

Anılan 58/4 sayılı bu kararla aynı zamanda Asya-Pasifik Özürlüler Onyılının 2003-2012 yılları sürecinde bir onyıl daha uzatılması kararı doğrultusunda bu toplantı birinci onyılın bitişini ve ikinci onyılın başlangıcını temsil etmektedir.

Bu sürece 1999 yılından beri dahil olan Başkanlığımız, belirli aralıklarla istenen raporları hazırlayarak ve ayrıca gönderilen anketleri cevaplandırarak istenen dokümanları ESCAP sekreteryasına iletmiştir. Ayrıca kapanış toplantısında katılımcı ülke heyetlerine dağıtılmak üzere Türkiye Cumhuriyeti Asya-Pasifik Özürlüler Onyılı, 1993-2002 Çalışma Raporu hazırlanmış ve toplantıda dağıtılması sağlanmıştır.

Asya-Pasifik Özürlüler Onyılı 1993-2002 süreci içerisinde Eylem Gündeminin hayata geçirilmesi konusunda gerçekleştirilen uygulamaların genel olarak gözden geçirildiği bir sunumlar yapılmıştır. Sunumların bitiminden sonra Asya- Pasifik bölgesinde engelsiz, hakka dayalı ve bütünleştirici bir toplum yaratma amacıyla hazırlanan Biwako Binyıl Eylem Çerçevesi Taslağı üzerinde tartışmalara geçilmiştir.

Ardından ülke temsilcileri bölgesel konuma göre belirlenmiş dört ayrı alt bölgesel gruba ayrılarak toplantılarını gerçekleştirmiştir. Bu gruplardan kendi alt bölgelerinde, özürlülük açısından kendi öncelliklerini ve buna göre hedeflerini belirlemeleri istenmiştir. Hazırlanan raporlar Toplantı sekreteryasına iletilmiştir. Ülkemiz temsilcileri özürlülere hizmet verme alanında yaşanan personel sıkıntısını dile getirerek, özellikle özel eğitimde görev alacak öğretmen ve diğer uzman personelin yetiştirilmesi konusunun Eylem Taslağında özellikle yer alması isteğini belirtmişlerdir.

Sonuç olarak;
Bu toplantı sürecinde yapılan görüşmeler sonucu bildirinin Türkiye Cumhuriyeti tarafından imzalanm.sı için Özürlüler İdaresi Başkanlığı tarafından başlatılan süreç yakın zamanda sonuçlanmış ve Devlet Bakanı Sayın Güldal AKŞİT tarafından bildiri imzalanmıştır.

Türkiye Cumhuriyeti, Asya Pasifik Onyıl sürecinde önemli rol oynayan ve bölgedeki 15 ülkenin temsilcilerinin oluşturduğu Konusal Çalışma Grubu (TWG) toplantılarında katılmak üzere üye ülke seçilmiştir.